Tâm Sự về Thơ, Dịch Thuật và Phổ Biến Văn Chương Việt

Nhiều khi cũng thấy buồn buồn. Nhìn ra khắp thiên hạ, có khi cũng chỉ là ta với ta.  Tình hình thế giói thì bọn Tàu cộng ngang ngược lăm le xâm chiếm biển Đông làm của riêng, bọn Nga Sô càn rỡ hung bạo gây chiến tranh. Nói đến chính trị thì đầy dẫy sự nhơ bẩn và thối nát.  Nếu thường dân vi phạm những luật lệ mà các ứng củ viên và những tổng thống đã vi phạm hẳn là đã nhanh chóng bị bắt bỏ nằm tù cả chục năm, còn những người nhiều quyền lực này thì chẳng bị chút xíu gì cả, có chăng cũng  chỉ là một  chút dất bùn bẩn dính áo quần mà thôi.

Cho nên, mình cũng chỉ đành  học theo thi bá Vũ Hoàng Chương: “Cuộc chiến cũng giao hoàn đứa trẻ / Từ lâu bày đặt những trò chơi.” Và trò chơi của mình là văn chương: thơ, văn, lời nhạc, và dịch thuật. 

Mình  không giống hầu hết những người làm thơ. Đa số làm thơ để trải tấm lòng, ghi lại cảm nghĩ, và chia sẻ với mọi người. Mình lại giống một sưu tầm gia hơn. Mình thích giới thiệu và chia sẻ những áng thơ hay của nhiều thi nhân khác và có tâm nguyện phổ biến cái Hay, cái Đẹp của thơ nhạc, văn chương Việt Nam cho khắp nơi trên thế giới được thưởng thức.  Để cho người Tây phương cảm nhận “Đẹp như Thơ” của dòng thơ nhạc Việt Nam, mình dịch những thi phẩm, nhạc phẩm phổ thơ của mình, và của nhiều tác giả khác và cho xuất bản tập thơ nhạc song ngữ “Khu Vườn Thơ Nhạc Việt năm 2019.

Mình  luôn nghĩ rằng dịch những áng thơ nhạc kiệt tác như của Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng, Nguyễn Du,... dịch giả cần có trách nhiệm dịch cho Hay và tương đối chính xác, không thể phụ lòng cái Hay, cái Đẹp của bài thơ, nhạc nguyên tác được. 

Mình dịch truyện Kiều vì chướng mắt một số bản dịch khác đã quá phụ lòng kiệt tác của đại thi hào Nguyễn Du.  Mà bản dịch của họ lại được phổ biến rộng rãi, còn được giải thưởng nữa, làm cho nhiều độc giả có thể hiểu lầm “ồ truyện Kiều của VN cũng chỉ vậy thôi.”  Như bản dịch của ông Timothy Allen, giáo sư người Mỹ, được giải thưởng. Bản dịch quá tầm thường, không trung thực với lời của nguyên tác. Mình dịch ngược lời tiếng Anh qua tiếng Việt, để trong ngoặc kép cho quý vị coi. Thiệt là bản dịch tiếng Anh của ông này giết chết Truyện Kiều. Còn ông Michael Counsell , dịch cũng rất buồn cười. Cái gì mà:
Rich in good looks' appears / to mean poor luck and tears of woe; 

which may sound strange, I know,  (nghe có vẻ lạ lùng, tôi biết)

but is not really so, I swear,  (nhưng thực sự không phải vậy, tôi thề) 

Khi không lại có những từ của dịch giả tự cho vào, cái gì mà "nghe có vẻ lạ lùng, tôi biết,  và  tôi thề". Thiệt tình!

Mấy dịch giả  người Việt Nam thì không tiện bàn luận.  Còn những dịch giả, học giả người ngoại quốc tuy có lòng nhưng không đủ khả năng dịch hư thơ của đại thi hào Nguyễn Du còn đem phổ biến rộng rãi, thì mình là người Việt, thấm hồn thơ dân tộc, tự cảm thấy có quyền bình luận và cho nhận xét. Mời đọc mấy câu dịch của ông Allen, sau đây:

Timothy Allen (2019): 

It's an old story: good luck and good looks  (một câu chuyện xưa về sự may mắn và nhan sắc)

don't always mix.  (không luôn phối hợp với nhau)

Tragedy is circular and infinite.   (thảm kịch luôn xoay vòng và bất tận)

The plain never believe it,    (người thường không bao giờ tin) 

but good-looking people meet with hard times too.   (nhưng những người tốt tướng, đẹp đẽ gặp thời buổn khó khăn nữa) 

It's true.   (Điều này đúng) 

Our ending is inevitable:    ( kêt cuộc của chúng ta không tránh khỏi)

long years betray the beautiful.    (tuổi già phản bội những người có nhan sắc (đẹp).

Mình luôn tin rằng bản dịch của mình ý nghĩa trung thực nhất và thơ nhất với kiệt tác của đại thi hào Nguyễn Du. Vì mình là nhà thơ song ngữ, có thể làm thơ hai thứ tiếng. Thông thường nhà thơ dịch thơ sẽ hay hơn vì là người trong nghề. Tất nhiên, phải là một nhà thơ có trình độ. Một nhà thơ tôn trọng thơ, tôn trọng chữ nghĩa luôn luôn cân nhắc "trọng lượng" từng câu, từng cụm từ của mỗi câu khi dịch thơ từ nguyên tác. Vần điệu là trò chơi của thi sĩ. Và khi cần thêm, bớt những gì khi dịch qua  tiếng Anh, nhà thơ sẽ là người thích hợp nhất.
 

Không nói ra những dòng tâm sự, không khoe bản dịch truyện Kiều của mình  thì có nhiều người không biết, không để ý, cố tình lơ đi không giúp phổ biến cho dù họ là chủ biên những trang mạng văn học.  Một số nơi VT gửi sách tặng, đều không thấy hồi âm, như liệng viên sỏi vào vực thẳm vậy.  Ài!  Nhân sinh là vậy. Mình cũng chỉ muốn phổ biến kiệt tác "Truyện Kiều"  cho thế giới thưởng thức văn chương Việt để làm rạng danh giòng giống Lạc Hồng.
Nhưng mà thôi, nhân sinh nhiều chuyện không được như ý.  Thôi đành tùy duyên thôi. 

Xin kết những dòng tâm sự với bài thơ VT mới làm gần đây.   

Ngược Dòng... 

Vạn giọt tơ ngà dòng thủy nguyệt

Men thơ nồng dịu cuối trời xa

Rượu đào ta rót về thiên cổ

Ai đó cùng say bóng tố nga

...

Vương Thanh

26.06.2023