Tuyệt cốc
Phan Thanh Giản
Trời thời, đất lợi, lại người hoà,
Há dễ ngồi coi phải nói ra.
Lăm trả ơn vua, đền nợ nước,
Đành cam gánh nặng, ruổi đường xa.
Lên ghềnh xuống thác, thương con trẻ,
Vượt biển trèo non, cám phận già.
Những tưởng một lời an bốn cõi,
Nào hay ba tỉnh lại chầu ba.
Tuyệt cốc 絶穀 là không ăn thóc, nhịn đói. Năm 1867, sau khi nộp ba tỉnh phía tây Nam Kỳ (Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên) cho người Pháp, tác giả nhịn đói trong 17 ngày, rồi uống thuốc độc chết. Tiêu đề có bản chép là Việc nước không thành. Theo GS. Nguyễn Huệ Chi (Từ điển văn học, NXB Thế giới, 2004, tr.1396), đây là bài thơ nôm cuối cùng trước khi tác giả lìa đời, có thể coi là một tập hợp đầy đủ mọi bi kịch trong con người Phan Thanh Giản.