Lỡ Bước Sang Ngang (1940)

“- Em ơi, em ở lại nhà,

Vườn dâu em đốn, mẹ già em thương.

Mẹ già một nắng hai sương,

Chị đi một bước trăm đường xót xa.

Cậy em, em ở lại nhà,

Vườn dâu em đốn, mẹ già em thương.

Hôm nay xác pháo đầy đường,

Ngày mai khói pháo còn vương khắp làng.

Chuyến này chị bước sang ngang

Là tan vỡ giấc mộng vàng từ nay.

Rượu hồng em uống cho say,

Vui cùng chị một vài giây cuối cùng.

(Rồi đây sóng gió ngang sông,

Đầy thuyền hận, chị lo không tới bờ)

Miếu thiêng vụng kén người thờ,

Nhà hương khói lạnh, chị nhờ cậy em.

Đêm qua là trắng ba đêm,

Chị thương chị, kiếp con chim lìa đàn.

Một vai gánh lấy giang san...

Một vai nữa gánh muôn vàn nhớ thương.

Mắt quầng, tóc rối tơ vương,

Em còn cho chị lược gương làm gì!

Một lần này bước ra đi,

Là không hẹn một lần về nữa đâu.

Cách mấy mươi con sông sâu,

Và trăm nghìn vạn dịp cầu chênh vênh.

Cũng là thôi... cũng là đành...

Sang ngang lỡ bước riêng mình chị sao?

Tuổi son nhạt thắm phai đào,

Đầy thuyền hận, có biết bao nhiêu người!

Em đừng khóc nữa, em ơi!

Dẫu sao thì sự đã rồi, nghe em!

Một đi bẩy nổi ba chìm,

Trăm cay, ngàn đắng, con tim héo dần.

Dù em thương chị mười phần,

Cũng không ngăn nổi một lần chị đi.”

Chị tôi nước mắt đầm đìa,

Chào hai họ để đi về nhà ai...

Mẹ trông theo, mẹ thở dài,

Dây pháo đỏ bỗng vang trời nổ ran.

Tôi ra đứng ở đầu làng,

Ngùi trông theo chị khuất ngàn dâu thưa.

II

Trời mưa ướt áo làm gì?

Năm mười bẩy tuổi chị đi lấy chồng.

Người ta: pháo đỏ rượu hồng,

Mà trên hồn chị: một vòng hoa tang.

Lần đầu chị bước sang ngang,

Tuổi son sông nước đò giang chưa tường.

Ở nhà, em nhớ mẹ thương,

Ba gian trống, một mảnh vườn xác xơ.

Mẹ ngồi bên cửi xe tơ,

Thời thường nhắc: Chị mày giờ ra sao?

“- Chị bây giờ”... Nói thế nào?

Bướm tiên khi đã lạc vào vườn hoang.

Chị từ lỡ bước sang ngang,

Trời dông bão, giữa tràng giang, lật thuyền.

Xuôi dòng nước chảy liên miên,

Đưa thân thế chị tới miền đau thương.

Mười năm gối hận bên giường,

Mười năm nước mắt bữa thường thay canh.

Mười năm đưa đám một mình,

Đào sâu chôn chặt mối tình đầu tiên.

Mười năm lòng lạnh như tiền,

Tim đi hết máu, cái duyên không về.

“Nhưng em ơi, một đêm hè,

Hoa xoan nở, xác con ve hoàn hồn.

Dừng chân trên bến sông buồn,

Nhà nghệ sĩ tưởng đò còn chuyến sang.

Đoái thương, thân chị lỡ làng.

Đoái thương phận chị dở dang những ngày.

Rồi... rồi... chị nói sao đây!

Em ơi, nói nhỏ câu này với em...

...Thế rồi máu trở về tim,

Duyên làm lành chị duyên tìm về môi.

Chị nay lòng ấm lại rồi,

Mối tình chết đã có người hồi sinh.

Chị từ dan díu với tình,

Đời tươi như buổi bình minh nạm vàng.

“Tim ai khắc một chữ “nàng”

Mà tim chị một chữ “chàng” khắc theo.

Nhưng yêu chỉ để mà yêu,

Chị còn dám ước một điều gì hơn.

Một lầm hai lỡ keo sơn,

Mong gì gắn lại phím đờn ngang cung.

Rồi đêm kia, lệ ròng ròng,

Tiễn đưa người ấy sang sông, chị về.

“Tháng ngày qua cửa buồng the.

Chị ngồi nhặt cánh hoa lê cuối mùa.”

III

Úp mặt vào hai bàn tay,

Chị tôi khóc suốt một ngày một đêm.

“- Đã đành máu trở về tim,

Nhưng khôn buộc nổi cánh chim giang hồ.

Người đi xây dựng cơ đồ...

Chị về giồng cỏ nấm mồ thanh xuân.

Người đi khoác áo phong trần,

Chị về may áo liệm dần nhớ thương.

Hồn trinh ôm chặt chân giường,

Đã cùng chị khóc đoạn trường thơ ngây.

Năm xưa đêm ấy giường này,

Nghiến răng... nhắm mắt... cau mày... cực chưa!

Thế là tàn một giấc mơ,

Thế là cả một bài thơ não nùng!

Tuổi son má đỏ môi hồng,

Bước chân về đến nhà chồng là thôi!

Đêm qua mưa gió đầy giời,

Trong hồn chị, có một người đi qua...

Em về thương lấy mẹ già,

Đừng mong ngóng chị nữa mà uổng công.

Chị giờ sống cũng bằng không,

Coi như chị đã ngang sông đắm đò.”

Bài thơ này được đăng lần đầu trên Tiểu thuyết thứ năm năm 1939, sau được in trong tập thơ cùng tên. Bài thơ gồm tổng cộng 110 câu lục bát, nội dung là tâm sự của một cô gái vì hoàn cảnh phải đi lấy chồng, bỏ lại mối tình đầu. Bản in trên Tiểu thuyết thứ năm và tập thơ Lỡ bước sang ngang đều đề “Gửi chị Trúc”. Chị Trúc cũng được Nguyễn Bính nhắc đến trong nhiều bài thơ khác, nhưng nguyên mẫu là ai thì có nhiều giả thuyết. Có người cho đó là vợ người anh ruột ông, nhà viết kịch Trúc Đường. Người lại cho đó là một thiếu phụ đã có chồng, thầm yêu Trúc Đường, và từng bỏ chồng ở với Trúc Đường 110 ngày, đúng bằng số câu của bài thơ Nguyễn Bính viết để tặng họ kỷ niệm thời gian sống bên nhau.

Sau khi đăng báo, bài thơ được mọi người thuộc đủ tầng lớp, từ bình dân đến trí thức, say mê, và Nguyễn Bính nổi danh khắp nơi. Vì vậy, tập thơ Lỡ bước sang ngang khi ra đời đã được đón nhận rộng rãi.

Bài thơ này đã được nhạc sĩ Song Ngọc phổ nhạc thành bài hát cùng tên.

Nguyễn Bính