(Ông Già và Kiều Loan ở hầm bên cạnh sang.

Ông Già nhìn bức tường đá, giơ mười ngón tay cạo...)

Ông già:

Không thoát được! Tường dầy hơn một thước

Chẳng hề rung vì chiêng trống chém người

Chiều mai đây đến lượt đầu ta rơi

Xác vùi dưới chân thành như cỏ héo!

Kiều Loan:

Cụ nhầm đấy! Khi lòng người đã réo

Như sóng bể đông, núi đá cũng chìm

Xương tôi dù bụi trắng

Chí tôi xoè cánh chim đập vỡ tung cửa ngục

Nhằm gió bão đi tìm

Ông già:

Tìm chi nữa! Đến đây là tận số,

cùng đường rồi

Kiều Loan (như mong ngóng một ai đó...):

Đã hẹn nửa đêm nay

Gió sẽ nổi lên, phá vỡ ngục này...

Ông già:

Khó nổi dậy! - Hàng trăm năm loạn lạc

Nghe chuyện binh đao, dân đã chán chường

Lớp lớp đề lao... dù phá sập tường

khó cứu vãn!

Kiều Loan:

Thời cơ rồi sẽ đến!

Ông già:

Máu quánh chân tường, vàng khè lửa nến

Những bộ xương tàn lụi ở quanh đây

đã luyện vào đá lạnh, ngấm tường dầy

Cạo... cạo mãi... lấy một liều thuốc độc

Giữ sao cho cái đầu đừng lăn lóc

trên pháp trường...

Kiều Loan:

Cụ sợ chết lắm sao?

Ông già:

Một hồi chiêng, ba hồi trống, ngọt lưỡi đao

Chúa Nguyễn đốt xương ta làm thuốc nổ

Lấy đầu lâu ta kê cao giường ngủ

Lấy máu ta sơn đỏ cái ngai vàng

Kiều Loan:

Nhưng còn tiếng hát này the thé hồn oan

Vùng đứng dậy bay vào cung chúa Nguyễn

Nó ngủ với cung phi? - Đầu lâu ta rung chuyển

Ken két hàm răng, nó hộc máu giữa giường

Nó ăn tiệc trong lầu? - Nhìn mặt trong gương?

Máu vấy khắp người, rượu căng nổ ruột

Dù chiều mai, đầu này lăn cỏ ướt

Thì đêm nay trong tù, chỉ hát là hơn

Hát thật hay, kết bạn với oan hồn

Ân giả, nghĩa đền, oán thù rửa sạch

Ông già (vẫn cao hứng):

Móng tay nhọn sắc cạo lên tường

Nghe động hồn ma cọ đốt xương

Bụi trắng nghìn năm bay lả tả

Nghe từng triều đại nấc bi thương...

Người què (từ nãy vẫn nằm nghe, bỗng ngồi dậy)

Đừng cạo nữa! Chờ ngày mai chết chém!

Sợ đầu rơi? - Thì đập sọ vào tường

Vỡ óc ngay!

Ông già (chú ý nhìn):

Ai nói giọng ngông cuồng?

Người què:

Ba chúng ta trước khi quỳ chịu chém

Hãy cùng nhau nói vài câu chuyện phiếm.

Ông già:

Người là ai?

Người què:

Tôi là một người tù

Nhờ áo vua cơm chúa đã ba thu

Chờ đợi mãi, chẳng ai thèm đến giết

Giá được tha, tôi cũng đành chịu chết

Vì chân què chẳng biết sẽ về đâu ở đây hơn.

Cơm một nắm, nước lưng bầu

Xương lạnh buốt đã có làn da bọc

Kiều Loan:

Mà lúc ngủ thì tha hồ lăn lóc

Muỗi vo ve thành khúc nhạc Bá Nha

Ai Tử Kỳ, sao vội chết trước ta?

Người què:

Xin nhị vị cho kẻ hèn được biết

Vì cớ gì cũng vào đây đợi chết

Chốn lao tù là quán rượu đó chăng?

Ông già:

Lão ngâm nga cái trò đời biến đổi

Có mười năm lên xuống mấy triều vua

Anh hùng, liệt nữ lần lượt xuống mồ

Người vô dụng sống hoài như cỏ dại

Người què:

Chắc lão trượng ôm giấc mơ vĩ đại

Suốt một đời không đạt mộng cao siêu

Nên ngày nay, cụ tỉnh sớm say chiều

Bất đắc chí, thì hát ngao giăng gió?

Ông già:

Thưa túc hạ, lão tài hèn sức nhỏ

Học làm chi bài lấp biển vá giời

Xét cổ nhân gần hết thuở thiếu thời

Lập được chí thì bóng dương đã xế

Mà trước mắt, cuộc xoay vần thời thế

Gạt ra ngoài hầu hết bậc tài danh

Bọn hủ nho nhan nhản khắp triều đình

Nơi tù ngục chất đầy người nghĩa khí

Kiều Loan:

Gỗ mục, thép cùn múa tay trong bị

Lau sậy nghênh ngang làm cột trụ giang sơn

Ngầm hại nhau vì danh vọng áo cơm

Ông già:

Kình vào lạch đã hết đường vùng vẫy

Phượng trong sân nhớ những mùa bay nhẩy

Các thanh niên tài trí của non sông

sống buồn tênh, ủ rũ kiếp chim lồng

Kiều Loan:

Riêng có tôi bên vai đeo thanh quất

Dải áo lụa thổi tan màu u uất

Bỏ quê hương vào tít mãi rừng sâu

Gặp anh hùng, quỳ lạy xin theo hầu

Ngài mới phán: “Đứng lên! Mau ra trận!

Tôi cưỡi con ngựa hồng, tôi lĩnh ấn

Tướng tiên phong, đều lập được kỳ công

Thế mà thoắt đã suy vong

Thành xây bãi cát, tìm không thấy bờ...

Người què:

Người anh hùng là ai đó, thưa cô?

Kiều Loan:

Tôi khóc rằng: tìm đâu ông Nguyễn Huệ?

Đêm mịt mùng, mưa rụng nát vườn hoang...!

Ông già:

Hỡi hồn Tây Sở Bá vương

Cùng ta nhắp chén tà dương ngậm ngùi

Kiều Loan:

Tôi khóc rằng: Tình hỡi tình ơi!

Xe duyên, xe mấy phương trời sợi oan

Người què (rũ ra cười):

Tôi cũng khóc rằng: ơi hỡi hồng nhan

Cớ sao chưa tỉnh giấc vàng bấy lâu?

Tình tang bạc hết mái đầu

Vẫn chưa đi thoát nhịp cầu sông mê!

Một ngày cụ uống mấy trăm be?

Chết đến nơi rồi chưa tỉnh rượu

Ngồi đây tôi kể chuyện này nghe:

Vị anh hùng mà cụ vừa ca tụng

Có phải chăng chỉ là người trong mộng?

Ông già (cười khinh bỉ):

Ô thế ra túc hạ thật vô tâm

chẳng biết gì đến việc nước mười năm!

Người què:

Tôi biết chứ! tôi biết ông Nguyễn Huệ

Với những chiến công lẫy lừng bốn bể

Với gỗ đá dựng xây phường phố, thị thành

Với hai hàng văn võ của triều đình

Với ngô lúa bốn phương trời xanh mướt

Với cung điện nguy nga, thành cao trăm thước

Với chương trình đi lấp biển vá trời

Đều chỉ là trong giấc mộng mà thôi

Và cô nương, và lão trượng và tôi

Ba chúng ta cũng là người trong mộng

Chuyện ngày xưa chỉ còn toàn những bóng

Nhớ làm chi cho mệt cái thân tàn!

Ông già:

Lão khá khen đời túc hạ an nhàn

Chỉ có việc ăn no rồi ngủ kỹ!

Kiều loan:

Nói làm chi với anh què mất trí

Hầm đá ngục tù ai đắp ai xây?

Mộng đấy à? - Thôi nút chặt lỗ tai

Nghe giọng anh, người loãng ra thành nước!

(Đi sang gian ngục bên cạnh)

Kiều Loan Mục Lục