(Một hồi trống báo. Vũ tướng quân có Hiệu uý cầm gươm theo hầu, bước vào)

Tham tri:

Kìa Vũ tướng quân! Xin mời ngài an toạ!

Vũ tướng quân:

Tôi được thiếp mời của cụ lớn Thị lang

Tuy việc quân đang gấp rút lên đường

cũng phải đến. - Ngài có chi khuyên bảo?

Tôi học ít, tài non, cầm quân chưa thạo

Mong được nghe lời chỉ giáo của đại nhân

Thị lang:

Việc đầu tiên, tôi muốn hỏi tướng quân

Về bọn giặc đang ngấm ngầm phá hoại

ở kinh đô. - Tôi ngày đêm lo ngại

Vũ tướng quân:

Vâng, đạo binh Trần Quang Diệu chưa tan

Giặc vẫn còn chế ngự khắp châu Hoan

Tôi cũng lo ba quân còn vất vả

Nhưng chúa thượng sẽ trị vì thiên hạ

thay Tây Sơn. Đó chính thực ý trời!

Thị lang:

Vũ tướng quân khẩu khí quả là người

rất trung dũng...

Tham tri:

...Mà thật là khiêm nhượng

Vũ tướng quân

Quân Tây Sơn tuy thế cùng lực tận

Nhưng lòng dân còn nhớ tiếc Quang Trung

Ngay giữa kinh thành mối loạn vẫn chưa xong

Việc quân sự phải có hai ngài giúp sức.

Thị lang:

Việc bên trong chúng tôi dù bất lực

Làm hình quan, phận sự quyết xong xuôi

Yên tâm ngài đi chiến trận xa xôi.

Vũ tướng quân:

Đức chúa thượng mới lên ngôi cửu ngũ

Nên lòng người đế đô còn bỡ ngỡ

Từ miếng cơm manh áo của dân lành

Còn chứa chan ơn Nguyễn Huệ lừng danh

Còn thấm thía lời Quang Trung hoàng đế

Đã có chí muốn rời non lấp bể.

Tham tri:

Vâng, tướng quân xét đoán quả không nhầm

Mắt Quang Trung chưa khép ở lòng dân

Vũ tướng quân:

Vì lẽ đó, còn lắm người cựa quậy

Bốn chân ngai chúa công ta còn run rẩy

Người Tây Sơn còn nhan nhản quanh đây

Tôi xuất quân vào giờ Tý đêm nay

Thành bỏ trống, giặc nổi lên dễ lắm

Thị lang:

Chết! Còn vệ binh mấy nghìn trong cung cấm

Ngài đem đi ra trận hết hay sao?

Vũ tướng quân (cười):

Không, đại nhân đừng sợ... Nhưng dù sao

cũng phải đề phòng. Mắt luôn luôn mở

Tay luôn luôn cầm đốc kiếm, chuôi dao

Nhìn kẻ sang hèn, nhìn lá cây, ngọn cỏ

Nhìn già trẻ gái trai, đầu sông bãi chợ

Đều phải tìm ra mầm mống của binh đao.

Tham tri:

Nhìn kỹ quá... chúa công thường hoảng hốt

Chém giết bừa đi... chỉ là mua chuốc

thêm oán thù!

Vũ tướng quân:

Ngài không rõ quân cơ

Chỉ cần ngồi đây, xem lại hồ sơ là đủ rõ.

Tham tri:

Hồ sơ thường bịa đặt

Khắp kinh thành, các nhà giam đã chật

Vạn tù nhân chưa thấy một tội nhân.

Vũ tướng quân:

Thà giết oan trăm mạng lương dân

Hơn để thoát một tên phản nghịch

Phải bắt hết những bọn người áo rách

Giả bán buôn, bói toán chợ xa gần

Giả điên cuồng say hát khúc thanh xuân

Gần đồn trại làm mê lòng tướng sĩ

Những gái đẹp thướt tha và uỷ mị

Chính thật là bả độc của Tây Sơn

Những người say tuý luý ở bên đường

Là do thám rất tài tình cho Quang Diệu

Những đứa bé đánh khăng và chơi kiệu

Lại đưa đường cho giặc lén vào thành

Tôi ra đi còn lo ngại quẩn quanh

Lòng bối rối mong hai ngài gia sức.

Thị lang:

ý tướng quân quả thực là... đúng lúc

Tối hôm kia lính túc vệ của tôi

mới bắt thêm hai tên giặc...

Tham tri:

Hai người!

Vũ tướng quân:

Đã bắt thêm? Thật quả là công trạng...

Thi lang:

Lại đúng như lời tướng quân xét đoán

Một gái điên, sắc đẹp... đá cũng mềm!

Một ông già tuý luý...

Vũ tướng quân:

Xin cho xem

Tôi vui lòng ngồi đây nghe xử án

Để thêm sức ra đi lấy đầu Quang Toản.

Thị lang:

Truyền đội trưởng cấm binh vào ngục Nam môn

Điệu ông già cả cô gái điên cuồng

lên hỏi tội

(Lính rầm rập ngoài công đường.

Thị lang quay lại với Vũ tướng quân)

Chính là việc thứ hai muốn hỏi tướng quân

Có gái điên kia, nhan sắc tuyệt trần

Người quân Hà Khê, trấn Hà Đông ngoài Bắc...

(Vũ tướng quân giật mình. Tham tri sửng sốt)

Tham tri:

À, thế ra... người đồng hương...

Thị lang:

Vâng, đúng thật

Người cùng quê với tướng quân đây

Ả cung khai bằng nét bút như hoa bay

Như dao sắc như gươm dài múa lượn

(Giơ lên một tập giấy)

Dòng mực chưa khô, ba tờ giấy lớn

Đây, tướng quân xem

(Trao tập giấy cho Vũ tướng quân)

Tham tri:

Ngài đọc to lên

(Vũ tướng quân đọc thầm, nét mặt biến đổi nhanh)

Thị lang:

Không thể đọc to cái nỗi lòng riêng

người ly phụ! - ả viết ra bằng mực

hoà với máu suốt đêm qua đỏ rực

Ả cắn ngón tay viết trước mắt tôi!

Tham tri:

Có việc chi bí ẩn chẳng nên lời?

Vũ tướng quân (cố lấy giọng bình tĩnh)

Văn hay lắm. Lời khai đanh thép lắm!

(Ngửng lên nhìn Thị lang)

Thưa đại nhân, lời máu pha mực đậm

Có ai tin mồm lũ giặc hay không?

Tham tri:

Xin cho biết ngay ngụ ý lời cung.

Thị lang:

Chồng cô ả là tướng quân họ Vũ

Người tin cẩn của triều đình, người ngồi đó

Ngay trước mắt ta. Nàng tên gọi Kiều Loan

Người đẹp nghiêng trời, núi đổ, thành tan

Một nữ tướng anh tài của nhà Tây nguỵ

(Cười nhạt, nhìn Vũ tướng quân)

Người vợ yêu mà tướng quân giấu kỹ

Chẳng cho bạn đồng liêu biết chuyện riêng tư!

Vũ tướng quân (đã trấn tĩnh):

Làm hình quan cần phân biệt thực hư

Lưỡi bọn giặc khéo lắm điều lắt léo

Đây có lẽ mưu thâm Trần Quang Diệu

Gieo nghi ngờ, làm ly tán Nguyễn triều

Đất Hà Khê, tôi có người thương yêu

Cũng như đại nhân có năm thê bảy thiếp

Mười năm nay theo chúa công tôi đâu biết

chuyện quê nhà!

Thị lang (ôn tồn):

Tôi hiểu bụng tướng quân

Lời cung khai, tuy vậy, còn phân vân

Nếu quả thực ả chính là vợ quý

của tướng quân, bạn đồng triều, tri kỷ

Tôi xin bảo toàn tính mệnh phu nhân.

Tham tri:

Người vô tội thì chớ giết nhầm

Kẻ có tội cứ chiểu theo hình luật

Duyên cớ gì phải dùng lời đường mật

Uốn lưỡi cứng mềm ngay giữa bạn đồng liêu?

Thị lang (cười khẩy):

Quan Tham tri thật quả là nóng nẩy

Vợ yêu quý của người ta tin cậy

Có thể nào làm trái nghĩa bạn bè?

Vũ tướng quân (bối rối):

Không! Không phải vợ tôi! Xin đừng nghe

lời bịa đặt!

Thị lang (càng ôn tồn):

Tôi đã tâu chúa thượng

Đấng chí tôn đã từ lâu chỉ muốn

Dùng lòng nhân mà thu phục giang sơn

Có phán rằng nếu đích thị người điên

Là vợ tướng quân, sẽ không cần xét hỏi

Tình cũ, duyên xưa, hôm nay nối lại

Sắc phong ngay đệ tứ phẩm phu nhân.

Vũ tướng quân (đứng dậy):

Vợ tôi xưa cách biệt đã mười năm

Tôi chẳng rõ... Tôi một lòng theo chúa

Mong đại nhân cứ công minh xét xử

Nói đã nhiều, xin cáo biệt...

(Định đi)

Thị lang (cầm tay Vũ, níu lại):

Tướng quân

Cứ ngồi đây, xem rõ mặt phu nhân.

Tham tri:

Ta không nên tin lời cung điên dại

Làm nhục bạn đồng liêu

Vũ tướng quân (với Thị lang):

Ngài giữ lại

Cũng bằng thừa. Tôi, danh tướng Nguyễn triều

Lòng trung này, sống để bụng, chết mang theo

Lời xằng bậy tôi coi như cỏ rác!

Thị lang (gạt hồ sơ sang một bên):

Vâng, tôi xin đốt những lời cỏ rác

Vậy mời tướng quân nán lại mà trông

Bọn giặc già sắp giả dại, giả ngông.

Tham tri:

Theo thiển ý, sức bên ta rất mạnh

Kể từ lúc ta đánh vào Gia Định

Đi đến đâu thì trúc chẻ, ngói tan

Nhiều tướng tài Tây nguỵ đã ra hàng

Ta lại có chiến thuyền từ Pháp quốc

Muôn dặm ruổi rong, giúp ta thắng cuộc

Lòng muôn dân đang:

“Lạy giời cho cả gió nồm

Cho thuyền chúa Nguyễn rong buồm thẳng ra”

Nếu quả thật sức bên ta mạnh mẽ

Há sợ gì những trò chơi con trẻ

Há sợ gì tiếng hát của người điên?

Nhà vua nào muốn giữ nghiệp lâu bền

Dùng nhân đức mà trị vì thiên hạ

Còn như kẻ đa nghi, dùng mưu cơ xảo trá

chỉ càng tỏ ra phi nghĩa, bất tài.

Thị lang:

Lời khuyên răn quý báu, cảm ơn ngài

Ta không sợ, nhưng xin đừng mê ngủ!

Tội nhân sắp đến rồi. Xin nhớ rõ

Là chúng ta ăn bổng lộc Nguyễn triều

Các tộc phả đều ghi danh khanh tướng

Dù ngọn gió dám trêu vào thánh thượng.

Kiều Loan Mục Lục